Badanie słuchu jest jednym z elementów obowiązkowego badania lekarskiego przy uzyskiwaniu lub przedłużaniu prawa jazdy. Podczas wizyty u lekarza medycyny pracy sprawdza się, czy kierowca jest w stanie usłyszeć klakson, syrenę czy inne ważne sygnały dźwiękowe. Zgodnie z ustawą o kierujących pojazdami, całkowity lub częściowy niedosłuch nie stanowi przesłanki do odmowy prawa jazdy kategorii AM, A1, A2, A, B1, B, B+E czy T. Oznacza to, że nawet osoba z ubytkiem słuchu może uzyskać orzeczenie lekarskie dla tych kategorii (wyjątki dotyczą tylko kierowców zawodowych kategorii C i D). Badania są jednak niezbędne dla bezpieczeństwa ruchu.
Aktualne wymagania prawne
Podstawą prawną aktualnych badań kierowców jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 5 grudnia 2022 r. (Dz.U. 2022 poz. 2503). Nowe przepisy określają m.in. definicję częściowego ubytku słuchu. Częściowy ubytek stwierdza się wtedy, gdy pacjent – nawet korzystając z aparatu słuchowego lub implantu – nie rozumie mowy wymawianej szeptem z odległości 1 metra w uchu lepiej słyszącym. Jeżeli taki wynik wystąpi, osoba ta ma formalnie „częściowy ubytek słuchu”. Jednak ustawa wyraźnie mówi, że sam niedosłuch w przypadku kierowców amatorskich nie wyklucza uzyskania prawa jazdy. Oznacza to, że nawet po stwierdzeniu niedosłuchu można otrzymać orzeczenie – często z zaleceniem używania aparatu słuchowego (patrz niżej). Badania słuchu odbywają się w oparciu o tę regulację oraz stosowne wytyczne dla lekarzy przeprowadzających orzeczenia.
Przebieg badania słuchu
- Metody badania: Podstawową metodą jest badanie szeptem (tzw. „szeptanka”). Lekarz stojąc za pacjentem sprawdza każde ucho osobno – drugie ucho jest przy tym zaciskane dłonią asystującej osoby lub przez pacjenta (należy trzymać dłonią załamek małżowiny usznej ucha niebadanego). Używa się w tym celu zestawu krótkich wyrazów o różnych tonacjach (np. „ściana”, „lampa” itp.). Za prawidłową słyszalność przyjmuje się powtórzenie słów szeptanych z odległości około 4–6 m. W przypadku kierowców amatorów wymaga się, by szept był zrozumiały z odległości co najmniej 3 metrów (dla każdego ucha oddzielnie). Jeżeli wynik budzi wątpliwości, lekarz może przeprowadzić audiometrię tonalną – badanie progów słuchu aparatem audiometrycznym (pomiar czułości słyszenia w zakresie częstotliwości 0,5–4 kHz). Audiometria pomaga zweryfikować niedosłuch i jego charakter (przewodzeniowy czy odbiorczy) oraz poziom ubytku.
- Dokumenty i przygotowanie: Na badanie lekarskie kierowcy trzeba zabrać ważne dokumenty – przede wszystkim skierowanie dokument tożsamości (dowód lub paszport) oraz dotychczasowe prawo jazdy (jeśli je mamy). Osoby używające aparatu słuchowego powinny zabrać go na badanie (oraz zapas baterii). Przed wizytą warto unikać hałasów (by nie pogorszyć tymczasowo słuchu) i zadbać o czystość w uszach (nadmierne woskowiny może zaburzyć wynik). Badanie nie wymaga specjalnej głodówki ani szczepień. Zwykle trwa kilkanaście minut – sama część dotycząca słuchu to kilka minut.
- Zakres badania: Lekarz podczas wizyty zbiera wywiad (pytania o choroby uszu, zawroty głowy, przyjmowane leki itp.) i może obejrzeć uszy otoskopem. Sprawdza słuch szeptem oraz, w razie potrzeby, na audiometrze. Po zakończeniu badania wystawia orzeczenie lekarskie – jeśli wszystkie normy są spełnione, wpisuje brak przeciwwskazań do kierowania pojazdami. W przypadku stwierdzenia niedosłuchu może dopisać ograniczenia (np. wskazać konieczność używania aparatu w czasie jazdy – kod 02.01 lub 02.02) lub skrócić okres ważności orzeczenia do kontroli (np. pół roku).
Normy słuchu do spełnienia
Prawo nie podaje konkretnego progu w decybelach dla kategorii AM, A, B itp. – opisuje je przez test szeptem. Minimalny „wynik” to zrozumienie szeptu z 1 metra (w uchu lepiej słyszącym, z aparatem lub implantem, jeśli jest używany) – tyle definiuje załącznik do rozporządzenia. W praktyce oznacza to, że kierowca powinien usłyszeć i poprawnie powtórzyć wypowiedziane do niego słowa szeptane z odległości co najmniej 1 m. Starsze przepisy jeszcze wymagają, aby każdy kierujący słyszał szept z około 3 m oddzielnie każdym uchem. Jeżeli wynik jest poniżej tej granicy (np. słyszalność tylko z 2–3 m), lekarz może uznać wynik za „wątpliwy” i skierować na dalsze badania audiometryczne.
Wyniki słuchu z aparatem słuchowym traktuje się tak samo – jeśli pacjent używa aparatu, ocenia się zdolność słyszenia z jego zastosowaniem. Jeżeli konieczność używania aparatu zostanie stwierdzona (bo bez niego test nie wypadłby pozytywnie), orzeczenie zawiera specjalny kod ograniczenia: 02.01 (obowiązek używania aparatu w jednym uchu) lub 02.02 (obu uszach). Dzięki temu kierowca może prowadzić pojazd – ale tylko z włączonym aparatem słuchowym.
Przypadki graniczne i rola lekarza
Jeśli badanie słuchu wykazuje wynik tuż poniżej normy, lekarz medycyny pracy orzeka zgodnie z własnym rozeznaniem. Orzecznik może zadecydować np. o skróceniu ważności orzeczenia (konieczności kontroli np. po pół roku), skierowaniu do laryngologa lub audiologa na szczegółowe badania, bądź właśnie dopisaniu kodu używania aparatu w czasie jazdy. W praktyce niewielkie niedosłuchy – jeśli nie utrudniają prowadzenia – rzadko kończą się całkowitą odmową orzeczenia dla kategorii amatorskich. Jeżeli za to kierowca nie zgłaszał dolegliwości, a wykryto ubytek w badaniu, rekomenduje się zastosowanie aparatu słuchowego i baczne monitorowanie stanu zdrowia. Dla kierowców zawodowych granice są ostrzejsze – tam niskie wyniki słuchu mogą oznaczać brak dopuszczenia – ale dla kategorii AM, A, B, T ustawodawca już tego nie uznaje za przeciwwskazanie.
Jak się przygotować – najczęstsze błędy i porady
- Punktualnie i z dokumentami. Zabierz aktualny dowód tożsamości i ewentualnie poprzednie prawo jazdy. Przygotuj skierowanie. Osoby noszące aparat słuchowy powinny przynieść go na badanie (ze świeżymi bateriami).
- Nie ukrywaj problemów. Uczciwie powiedz lekarzowi o wszelkich trudnościach ze słuchem. Zatajanie niedosłuchu jest ryzykowne – jeśli nie zgłosisz wady słuchu i spowodujesz wypadek, możesz odpowiadać karnie (nawet do 3 lat więzienia). Orzecznik i tak zbada słuch testem, więc lepiej być szczerym.
- Dobra kondycja uszu. Przed badaniem unikaj przebywania w głośnym otoczeniu (noś ochronniki przy pracach budowlanych, unikaj koncertów poprzedniego dnia). Upewnij się, że nie masz infekcji uszu – silny ból lub zapalenie może chwilowo pogorszyć wynik. Lekarz może obejrzeć kanał słuchowy otoskopem.
- Używaj sprawnego aparatu. Jeśli masz niedosłuch, upewnij się, że aparat słuchowy dobrze działa i jest odpowiednio dobrany. Dobrze dopasowane aparaty zdecydowanie poprawiają orientację przestrzenną na drodze. W przypadku niedosłuchu obustronnego zaleca się stosowanie dwóch aparatów (po jednym do każdego ucha). Dzięki nim lepiej usłyszysz sygnały alarmowe i dźwięki pojazdów uprzywilejowanych.
- Pamiętaj o zasadach jazdy. Niedosłysząc, musisz położyć większy nacisk na oglądanie drogi – często zaglądaj w lusterka i obserwuj znaki świetlne. Ogranicz głośną muzykę w samochodzie. Ustaw radio na mierną głośność, by nie tłumić ważnych dźwięków z zewnątrz. Unikaj rozpraszania uwagi – słuch jest dodatkowo obciążony. W razie potrzeby korzystaj z systemów wspomagających (np. GPS z komunikatami głosowymi lub wyświetlanie dojazdu).
- Regularne kontrole słuchu. Osoby z niedosłuchem powinny regularnie badać słuch u specjalisty (audiologa lub laryngologa) i dbać o sprawność aparatów. Nawet po uzyskaniu prawa jazdy warto co jakiś czas powtórzyć badania – słuch może się zmieniać z wiekiem lub wskutek choroby.
Podsumowanie i co dalej?
Badanie słuchu jest obowiązkowe dla każdego kierowcy amatora (kategorie AM, A, B, T). Zadaniem lekarza jest ocenić, czy kierowca bezpiecznie usłyszy klakson, syrenę czy inne ważne sygnały. Aktualne przepisy jasno mówią, że niedosłuch nie wyklucza amatorskiego prawa jazdy, ale istotne jest spełnienie minimalnej normy słyszenia szeptu (z 1–3 m). Jeśli masz obawy co do swojego słuchu lub zauważasz problemy ze słyszeniem, skonsultuj się z lekarzem i umów na badania audiometryczne. W Warszawie działa wiele ośrodków medycyny pracy wykonujących kompleksowe badania kierowców – umów się na wizytę i sprawdź, czy Twój słuch spełnia wymagania orzecznika. Dzięki rzetelnemu badaniu uzyskasz orzeczenie lekarskie do prawa jazdy, gwarantując sobie bezpieczeństwo i spokój za kierownicą.
Tekst ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej.
Źródła: Ustawa o kierujących pojazdami z dnia 5 stycznia 2011 r. (tekst jedn. 2024, poz. 1210) – art. 3 ust. 3a; Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 5 grudnia 2022 r. (Dz.U. 2022 poz. 2503) – załącznik nr 3; Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców (Dz.U. 2004 nr 2, poz. 15) – załącznik nr 4; WHO – World report on hearing (2021); wytyczne Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologicznego i Polskiego Towarzystwa Audiologicznego; Kowalczyk K., Utrata słuchu a bezpieczeństwo na drodze (Amplifon, 2024).